«Ό,τι χρειάζεται». Η περιβόητη διακήρυξη του Μάριο Ντράγκι ότι θα σώσει το ευρώ μπορεί να περάσει στην Ιστορία ως η πιο αποτελεσματική μικρή δήλωση μετά ίσως από το «veni, vidi, vici» του Ιούλιου Καίσαρα.
Τη δήλωση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ακολούθησε η βαρύγδουπη, αλλά ασαφής απειλή: «Και πιστέψτε με θα είναι αρκετό» που διατυπώθηκε τον Ιούλιο του 2012. Έχουν περάσει σχεδόν δύο χρόνια από την παρέμβαση του κ. Ντράγκι που θεωρείται πλέον ευρέως σημείο καμπής στην κρίση της ευρώζωνης. Οι επενδυτές που είχαν τραπεί σε φυγή το καλοκαίρι του 2012 τώρα επιστρέφουν. Ό,τι κι αν πιστεύει όμως το θορυβώδες κοπάδι των επενδυτών, είναι πολύ νωρίς ακόμη για να πει κανείς ότι ο κ. Ντράγκι κέρδισε τον πόλεμο για το ευρώ. Η ευρωζώνη εξακολουθεί να αντιμετωπίζει διαρθρωτικά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που δεν βρίσκονται στη σφαίρα ελέγχου του προέδρου της ΕΚΤ και των συναδέλφων του.
Ο κ. Ντράγκι κατάφερε να κερδίσει λίγο χρόνο. Το κόστος δανεισμού για την Ισπανία, την Ιταλία ακόμη και για την Ελλάδα έχει μειωθεί απότομα - χαλαρώνοντας τις πιέσεις στις οικονομίες τους. Η βασική οικονομική κατάσταση σε πολλές χώρες της ευρωζώνης, όμως, εξακολουθεί να είναι ζοφερή. Και οι πολιτικές επιπτώσεις από την παρατεταμένη ύφεση έχουν μόλις αρχίσει να φαίνονται.
Προσφάτως ρώτησα έναν από τους Ευρωπαίους αξιωματούχους με τη μεγαλύτερη επιρροή στην οικονομική πολιτική εάν η κρίση είχε πραγματικά τελειώσει και μου απάντησε: «Όχι, απλώς μετακινείται από την περιφέρεια στον πυρήνα».
Υποστήριξε πως ενώ οι ανησυχίες για την Πορτογαλία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Ισπανία είναι λιγότερο έντονες, οι ανησυχίες για την Ιταλία, ακόμη και για τη Γαλλία θα πρέπει να αυξάνονται. Ειδικότερα για την Ιταλία, τα στατιστικά μεγέθη είναι σοκαριστικά. Από την αρχή της κρίσης το 2008, η Ιταλία έχει χάσει το 25% της βιομηχανικής της δυναμικής και το πραγματικό επίπεδο της ανεργίας βρίσκεται τώρα -σύμφωνα με ανώτατους Ιταλούς αξιωματούχους- περίπου στο 15%. Το περιθώριο της Ιταλίας για οικονομικά κίνητρα περιορίζεται από τους κανόνες της Ε.Ε. και από την ενίσχυση του λόγου χρέους προς ΑΕΠ σε επίπεδο υψηλότερο του 130%. Τα οικονομικά στατιστικά στοιχεία της Γαλλίας δεν είναι τόσο ζοφερά, αλλά και εκεί η ανεργία βρίσκεται σε διψήφιο ποσοστό και το εθνικό χρέος πλησιάζει το όριο του 100% του ΑΕΠ.
Τα καλά νέα είναι ότι τόσο η Ιταλία όσο και η Γαλλία μόλις απέκτησαν χαρισματικούς πρωθυπουργούς με φιλελεύθερες οικονομικές απόψεις. Ενώ, όμως, ο Ματέο Ρέντσι στην Ιταλία και ο Μανουέλ Βαλ στη Γαλλία είναι αρκετά δημοφιλείς, καλούνται να λειτουργήσουν σε χώρες που φημίζονται για την αντίδρασή τους σε φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ενώ παράλληλα καταγράφεται αύξηση της στήριξης για μη φιλελεύθερες και αντικαθεστωτικές πολιτικές παρατάξεις. Δεν είναι διόλου βέβαιο ότι η γοητεία του νεανικού δυναμισμού του κ. Ρέντσι θα σπάσει τα συστημικά εμπόδια που νίκησαν ικανούς προκατόχους του όπως ο Μάριο Μόντι. Και ο κ. Βαλ, έχει ήδη προκαλέσει την ανησυχία των φιλελεύθερων με την αναβάθμιση του Αρνό Μοντεμπούργκ, που είναι ο πιο κραυγαλέα αριστερός υπουργός της γαλλικής κυβέρνησης,
Οι νέοι πρωθυπουργοί της Ιταλίας και της Γαλλίας δέχονται επίσης πιέσεις και από εξωτερικές πολιτικές δυνάμεις: είτε πρόκειται για ενδεχόμενη σύγκρουση με την Ε.Ε., είτε για απρόοπτο σοκ από τα γεγονότα στην Ουκρανία.
Η Γαλλία και η Ιταλία προκαλούν τους περιορισμούς στους προϋπολογισμούς που επέβαλαν οι Βρυξέλλες και επιτηρεί το Βερολίνο. Ο κ. Ρέντσι υποστηρίζει ότι το πρόβλημα της Ιταλίας δεν είναι το δημοσιονομικό έλλειμμα, αλλά η ανεπαρκής ανάπτυξη, η οποία καθιστά πιο εξοντωτικό το βάρος χρέους. Ο πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ της Γαλλίας λέγεται πως έχει υποστηρίξει ότι η Ε.Ε. μπορεί να έχει είτε μία ζωντανή Γαλλία με έλλειμμα μεγαλύτερο από 3% του ΑΕΠ είτε μία νεκρή Γαλλία που πέτυχε, όμως, τους δημοσιονομικούς περιορισμούς της Ε.Ε. Τα επιχειρήματα αυτά, ωστόσο, δύσκολα θα βρουν τη συμπάθεια του Βερολίνου.
Μία νέα μάχη ετοιμάζεται για το εάν ο κ. Ντράγκι και η ΕΚΤ μπορούν να αντιμετωπίσουν την απειλή αποπληθωρισμού με μία ευρωπαϊκή εκδοχή της ποσοτικής χαλάρωσης. Ο κ. Ντράγκι φαίνεται πως κλίνει προς μία τέτοια πολιτική. Και εκείνος, όμως, αντιμετωπίζει τη βαθιά δυσπιστία της Γερμανίας, της οποίας ο υπουργός Οικονομικών, ο Β. Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, επιμένει απερίφραστα ότι η Ευρώπη δεν έχει πρόβλημα αποπληθωρισμού. Πράγματι, ένα από τα παράδοξα για τη θέση του κ. Ντράγκι είναι πως ενώ θεωρείται ήρωας στις κεφαλαιαγορές και σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης το οικονομικό κατεστημένο της Γερμανίας -όπου ο ίδιος ζει- εξακολουθεί να τον αντιμετωπίζει με καχυποψία. Λέγεται ότι ο ίδιος χαρακτήρισε αυτήν την κατάσταση εξαντλητική.
Όλες αυτές οι αντικρουόμενες δυνάμεις συνεπάγονται πως η πολιτική και η οικονομική κατάσταση στην ευρωζώνη κινούνται σε πολύ λεπτές ισορροπίες και είναι ευάλωτες σε ένα σημαντικό εξωτερικό σοκ, όπως θα μπορούσε να είναι ενδεχόμενη επιδείνωση της κρίσης στην Ουκρανία. Εάν οι ρωσικές δυνάμεις εισβάλουν στην ανατολική Ουκρανία -και δυστυχώς πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο μπορεί να πλησιάζει-, τότε η Ε.Ε. θα αναγκαστεί να επιβάλει πιο σκληρές οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία. Το πιθανότερο είναι πως οι Ρώσοι θα αντεπιτεθούν χρησιμοποιώντας το ισχυρότερο όπλο που διαθέτουν: την ενέργεια.
Ενδεχόμενη σημαντική άνοδος στις τιμές της ενέργειας θα επιφέρει σοβαρό αντίκτυπο στην ευάλωτη οικονομία της Ευρώπης. Η επιστροφή στη βαθιά ύφεση είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ευνοήσει τις ακραίες περιθωριακές δυνάμεις στην Ευρώπη.
Δυστυχώς ο κ. Ντράγκι δεν έχει καμία επιρροή στη ρωσική κυβέρνηση - αλλά δεν έχει και μεγάλη επιρροή στην εγχώρια πολιτική της Γαλλίας, της Ιταλίας ή της Γερμανίας. Παρ' όλα αυτά, οι εξελίξεις σε όλες αυτές τις χώρες μπορεί να ανατρέψουν την πρόοδο της ευρωζώνης, για την οποία τα εύσημα αποδίδονται σε μεγάλο βαθμό στον πρόεδρο της ΕΚΤ.
Δεν αμφιβάλλω ότι ο κ. Ντράγκι θα προσπαθήσει να κάνει «ό,τι χρειάζεται». Φοβάμαι ,όμως, ότι τελικά, ακόμη κι αυτό μπορεί να μη φτάνει.
